Mutezile'nin Kelâmî Polemikleri -Hakim el-Cüşemî Örneği-

İslâm kelâmının teşekkülüne ve gelişmesine önemli katkılarda bulunan Mu‘tezile ekolünün son temsilcilerinden biri olarak kabul edilen Hâkim el-Cüşemî, yaşadığı dönemde mensubu olduğu ekolün görüşlerini münazara, münakaşa ve reddiye gibi yöntemleri kullanarak müdafaa etmeye çalışmıştır. Kelâm ilminin müteahhirûn/geç döneminde yaşayan Cüşemî'nin birçok eseri el yazması olarak bulunmaktadır.

Kadı Abdulcebbâr'dan sonra Cübbaî ekolünün güçlü bir temsilcisi olarak kabul edilen Hâkim el-Cüşemî, kaleme aldığı eserleriyle aynı zamanda Kadı Abdulcebbâr ile Zemahşerî (ö. 538/1143) arasındaki irtibatı sağlaması açısından Mu‘tezile literatürüne önemli katkılar yapmıştır. Tefsir, fıkıh, hadis, kelâm ve tarih alanlarında birçok esere kaleme alan Cüşemî kendisinden önceki Mu'tezile literatürünün sonraki dönemlere ulaşmasında önemli bir fonksiyon icra etmiştir. İslâm ilim geleneğinin hemen her alanında eser veren birçok âlim gibi Cüşemî de birçok ilim dalında eserler kaleme almış ansiklopedik âlim tarzını sürdürmüştür. Kendi dönemindeki İslâm coğrafyasında yaygın olan tüm fikir ve düşünce ekollerinin görüşlerini gözden geçirerek Mu‘tezile ekolünün fikir ve yorumlarını benimseyen Cüşemî özellikle de kelâm ve tefsir alanında kaleme aldığı eserleriyle son dönem Mu‘tezilesinin güçlü bir temsilcisi konumundadır.

İ.Ü. İlahiyat Fakültesi hocalarından Yard. Doç. Ramazan Yıldırım bu eserinde Hâkim el-Cüşemî'nin hayatı, eserleri ve ilmî kişiliği yanında mezheplerle ilgili görüşleri ve kelâmî meselelerdeki fikirlerini incelemeye tâbi tutmuştur. Eserin, giriş bölümünde -mezhepler arasındaki gerginliklerin had safhaya ulaştığı bir devirde yaşayan- müellifin döneminin siyasî ve dinî durumu özetlenmiştir. Birinci bölümde Cüşemî'nin hayatı, ilmî kişiliği ve eserleri hakkında bilgi verilmiştir. İkinci ve üçüncü bölümlerde ise mezheplerle ilgili görüşleri ile tevhid ve adalet hakkındaki kelâmi fikirlerine yer verilmiştir.