Cenab Şahabeddin

Yılmaz Öztuna tarafından “Fuad Köprülü'den sonra Türk Edebiyat Tarihi sahasında yetişen en büyük âlim olarak” görülen Sadeddin Nüzhet Ergun'un kaleme aldığı bu çalışma, gerek şiirleri gerekse de nesir alanındaki eserleriyle Türk Edebiyatı'nın önemli kalemlerinden biri olan Cenab Şahabeddin'in hem hayatının bütün cepheleriyle tenkidî bir nazarla ele alınarak yazıldığı hem de şiirlerinin bir kısmının derlendiği ilk eser olma özelliği taşımaktadır.

Cenab Şahabeddin, Servet-i Fünûn topluluğuna sonradan katılmış olmakla birlikte bu topluluğun zaman içerisinde netlik kazanacak ilkelerinin ve estetik anlayışının belirlenmesinde en büyük katkıyı sağlayanlardan biri olmuştur. Ancak bugün için hem nesrinin hem de nazmının dili ağır, eskimiş ve hatta unutulmuş olsa da Abdülhak Hâmid ve Recaizâde Ekrem'den sonra Türk şiirinde en büyük yeniliği yapmanın yanında Süleyman Nazif'le beraber nesir lisanına kuvvetli bir âhenk verebilmiş ve Osmanlı Türkçesinin en mütekâmil nesrini vücuda getirmiştir.

Her iki türde de böylesine kuvvetli kalem sahibi bir simanın hayatını ciddî şekilde tetkik ve tenkit eden Sadeddin Nüzhet Bey'in şu cümleleri Cenab'ı tarif için kâfîdir:

"...bütün bu menfî ve zayıf taraflarına rağmen kelime ve zekâ oyunlarıyla, hatta tablolarıyla muhakkak ki Cenab, Türk Edebiyatı'nın en kuvvetli bir şahsiyetidir. Okuduğunu kavramış ve bunun neticesi olarak terkipler, tahliller yapabilmiştir. Nesrinde bir fevkalâdelik vardır. Cenab, ne Garp nâsirlerinin ne de Şark münşîlerinin doğrudan doğruya mukallidi olarak kalmamış, yazılarında mümtaz bir şahsiyet göstermeye muvaffak olmuştur...

Cenab nazım sahasında da muvaffakiyet gösteren bir sanatkârdır. Her yeni manzumesinde daima olgunlaşan bir üslup göze çarpar. Aruz veznini hakkıyla şiire tatbik edememekle beraber derunî âhenk itibarıyla pürüzsüz manzumeler vücuda getirebilmiştir. Cenab'taki hayal kudreti ise inkâr edilemeyecek kadar meydandadır. Yalnız şiirlerinin her mısraına aynı güzelliği verememiştir. Onun kuvvetli bir beyti yanında sönük birtakım hayalleri ihtiva eden mısralarına da tesadüf edilir..."