Ahlâk Sözlüğü / Tasvîr-i Ahlâk

Yaklaşık 135 yıl önce Yağlıkçızâde Ahmet Rifat tarafından kaleme alınan Tasvîr-i Ahlâk başta Kur'ân-ı Kerîm ve Hadîs-i Şerîfler olmak üzere tasavvuf ve felsefe tarihinin önemli simalarından, dünya tarihinin ibretli anlatımlarından, gelenek-göreneklerle zaman içinde meydan gelmiş olan tecrübelerden ve bu tecrübelerin vecize ve hikmet değerindeki ifadelerinden ve şiir başta olmak üzere edebî eserlerden de yararlanılmış geniş bir kültürün yansıdığı bir eserdir. Bu eser hem güzel ahlâka dair pratik bir çalışmadır hem de köylüsüyle şehirlisiyle 19. yüzyıl Osmanlı toplumunun ahlâkî hayata bakışını yansıtmakta ve sosyolojik gözlemlere imkân vermektedir. Müellif eserini şu sözleriyle takdim etmektedir.

"Ahlâk ilmi çok değerli bir ilimdir. Onun üstün ve şerefli oluşuna, Peygamberimiz Efendimizin “Şüphesiz ben güzel ahlâkı tamamlamak üzere gönderildim”, “Mü'min için güzel huydan daha iyi bir şey yoktur”, “İmanın olgunlaşması güzel ahlâka bağlıdır” gibi hadisleri yeterli delildir. Bu sebepten ahlâk ilminin büyüklüğünü anlamak için başka bir delile lüzum kalmaz. İslâm toplulukları arasında hepimizin arzu ettiği maddî ve manevî terakkiye kavuşmak, ancak ahlâkî faziletlerle gerçekleşir. Bundan dolayı pek çok gayretli ahlâk âlimi bu konuda kitaplar yazmış ve ahlâkın ıslahının, çirkin huyların değiştirilerek düzeltilmesinin mümkün olduğunu belirtmişler, ayrıca ahlâk ilminde fezâil ve rezâil diye anılan husususları ve ahlâk ilminin diğer meselelerini gerektiği kadar açıklayarak kıyamete kadar bizleri kendilerine minnettar eylemişlerdir.

Ahlâka dair bir çalışma yaparak insana son derece gerekli olan bu şerefli ilme ve din kardeşlerime âcizâne hizmet etmek istiyordum. Lâkin bizden önce geçmiş olan muhterem ahlâk âlimlerimiz bu ilmin derin meselelerini tamamıyla inceleyip neredeyse bize yazacak bir şey bırakmamışlardı. Nihayet bana, iyi ve kötü ahlâkın büyük ahlâk kitaplarımızda belirtilen açıklamalarını aktarmak; iyi ahlâkın faydalarını, kötü ahlâkın ise zararlarını çocuklara varıncaya kadar herkesin anlayabileceği açık bir Türkçe ile yazmak kalıyordu. Fakat bunu yeterince iyi düzeyde yapabilir miyim diye tereddüt ediyordum. Sonra dostların teşviki ile cesaret bulup bu muhtasar eseri Sultan İkinci Abdülhamid devrinde tamamlamaya muvaffak oldum."